दलाई लामाले गरे उत्तराधिकारी चीन बाहिर जन्मिने घोषणा

१४ औं दलाई लामाले आफ्नो पुनर्जन्म उत्तराधिकारी स्वतन्त्र मुलुकमा जन्मिने घोषणा गरेका छन्।

उनको भर्खरै प्रकाशित पुस्तकमा जारी विज्ञप्तिमार्फत यसबारे जानकारी दिइएको हो। यो घोषणा चिनियाँ अधिकारीहरूले राष्ट्रिय जन कांग्रेस (एनपीसी) को समयमा उनको कडा आलोचना गरेपछि आएको हो।

उनको पुस्तक भ्वाइस फर द भ्वाइसलेस: ओभर सेभेन डिकेड्स अफ स्ट्रगल विथ चाइना फर माई ल्याण्ड एन्ड माई पिपल मा उनले पुनर्जन्मको उद्देश्य आफ्नो पूर्ववर्तीको कार्यलाई निरन्तरता दिनु भएको बताएका छन्। उनले भनेका छन् कि उनको उत्तराधिकारी त्यस्तो स्थानमा जन्मनुपर्छ, जहाँ दलाई लामाको परम्परागत मिशन – विश्वव्यापी करुणाको प्रचार, तिब्बती बौद्ध धर्मको संरक्षण, र तिब्बतको प्रतीकका रूपमा उनको भूमिका – बिना हस्तक्षेप कायम रहन सकोस्।

दलाई लामाको यो घोषणाले अर्को दलाई लामा निर्धारण गर्ने अधिकार चीनसँग छ भन्ने बेइजिङको दाबीलाई प्रत्यक्ष रूपमा चुनौती दिएको छ। चिनियाँ अधिकारीहरूले बारम्बार दाबी गर्दै आएका छन् कि पुनर्जन्म प्रक्रिया राज्यका नियमअनुसार हुनुपर्छ। चिनियाँ विदेश मन्त्रालयका प्रवक्ता माओ निङले मंगलबार भने, ‘दलाई लामासँग तिब्बती जनताको प्रतिनिधित्व गर्ने कुनै अधिकार छैन र कुनै पनि पुनर्जन्मले चिनियाँ कानूनको पालना गर्नुपर्छ।’

दलाई लामालाई ‘जीवित बुद्ध’ मानिँदै आएको छ र १६४२ देखि उनी तिब्बतीहरूको आध्यात्मिक र राजनीतिक नेता रहँदै आएका छन्। यद्यपि, २०११ मा उनले चेतावनी दिएका थिए कि स्पष्ट उत्तराधिकार दिशानिर्देशको अभावले राजनीतिक स्वार्थहरूलाई पुनर्जन्म प्रणालीको दुरुपयोग गर्न मद्दत गर्न सक्छ। उनले तिब्बती धार्मिक मामिलामा चिनियाँ हस्तक्षेपको आलोचना गर्दै भनेका थिए कि पुनर्जन्मको अवधारणा अस्वीकार गर्नेहरूले यसको प्रक्रियालाई निर्देशित गर्नु ‘विशेष गरी अनुपयुक्त’ छ।

यसअघि, १९९५ मा, दलाई लामाले छ वर्षीय गेधुन चोएकी न्यिमालाई पुनर्जन्मित ११ औं पञ्चेन लामाको रूपमा मान्यता दिएपछि, बेइजिङले उनलाई र उनको परिवारलाई अपहरण गरेको थियो। त्यसयता उनको अवस्थाबारे कुनै जानकारी छैन। चीनले आफ्नो नियन्त्रणमा रहेको ग्याल्तसेन नोर्बुलाई पञ्चेन लामाका रूपमा नियुक्त गरेको छ, जो अहिले चिनियाँ जन राजनीतिक परामर्शदात्री सम्मेलनका सदस्य छन्।

७५ वर्षपछि पनि चीनले तिब्बतमा आफ्नो पकड बलियो बनाउँदै आएको छ। दलाई लामालाई १९५९ मा भारत निर्वासनमा जान बाध्य पारिएको थियो, जहाँ उनले निर्वासित तिब्बती सरकार स्थापना गरेका थिए। हालैको एनपीसी अधिवेशनमा तिब्बत स्वायत्त क्षेत्रका अध्यक्ष कर्मा त्सेतानले दलाई लामा र उनका समर्थकहरूलाई चीनको उपलब्धिहरूलाई ‘बदनाम’ गर्न खोजेको आरोप लगाए।

चीनले तिब्बती बौद्ध धर्मको ‘सिनिफिकेशन’ (चिनियाँकरण) नीति अघि बढाइरहेको छ। राष्ट्रपतिसी जिनपिङको सुरक्षा नीतिअन्तर्गत पृथकतावादी आन्दोलनहरू तथा विदेशी हस्तक्षेपलाई रोक्न कडा नीति अपनाइएको छ।

यसैबीच, संयुक्त राष्ट्रसंघ मानव अधिकार परिषद् लगायतका अन्तर्राष्ट्रिय संस्थाहरूले तिब्बतमा मानव अधिकार उल्लङ्घनबारे चिन्ता व्यक्त गर्दै आएका छन्। संयुक्त राष्ट्रसंघका मानव अधिकार उच्चायुक्त भोल्कर टर्कले हालै तिब्बतमा शिक्षा, अभिव्यक्ति स्वतन्त्रता, तथा धार्मिक अभ्यासमा चीनले लगाएको प्रतिबन्धको आलोचना गरेका थिए।

तिब्बतभन्दा बाहिर पनि चीनको दमनकारी नीति विषयमा चासो बढ्दै गएको छ। सिनजियाङ, हङकङ र मुख्य भूमि चीनमा भइरहेको मानव अधिकार उल्लङ्घनबारे आलोचना भइरहेका छन्। चीन भने यी सबै आरोप अस्वीकार गर्दै आएको छ।