जब क्रिसमसका लागि जर्मन र ब्रिटिशबीच युद्धविराम भयो

सन् १९१४ को क्रिसमसको पूर्वसन्ध्यामा, पहिलो विश्वयुद्धको पश्चिमी मोर्चामा ओसिलो, हिलो खाडलहरूमा, एउटा उल्लेखनीय घटना भयो । यसलाई क्रिसमस ट्रुस भनेर चिनिन थाल्यो र यो महान् युद्ध वा इतिहासको कुनै पनि युद्धको सबैभन्दा पुरानो र अप्ठ्यारो क्षणहरूमध्ये एक हो ।

बेलायती मेसिन गनर ब्रुस बेन्र्सफादर, पछि एक प्रमुख कार्टुनिस्ट भए, उनले आफ्नो संस्मरणमा यसको बारेमा लेखे । रोयल वारविकशायर रेजिमेन्टको पहिलो बटालियनका उनका धेरैजसो सहयात्री पैदल सेनाहरू न्यानो राख्न कोशिस गर्दै हिलोमा काँप्दै छुट्टीको पूर्वसन्ध्या बिताए । उनले पछिल्लो केही महिना धेरैजसो जर्मनहरूसँग लडाइँमा बिताएका थिए । जसलाइ अहिले बेल्जियमको एक भागमा बोइस डे प्लोगस्टेर्ट भनिन्छ, उनी केवल तीन फिट गहिरो र तीन फिट चौडाइको खाडलमा लुकेका थिए, उनको दिन र रातहरू बासी बिस्कुट र चुरोटले भिजेको निद्रा र डरको अन्तहीन चक्र थियो ।

बेन्र्सफादरले लेखेका छन्, ‘यहाँ म यो डरलाग्दो माटोको खाडलमा थिएँ, घर कोशौं टाढा । चिसो, भिजेको र हिलोले ढाकिएको । एम्बुलेन्स बाहेक त्यहाँबाट निस्कने अलिकति सम्भावना पनि थिएन ।’

राति करिब १० बजे बेन्र्सफादरले आवाज आएको सुने, ‘खेतको पारि, कालो छायाँमा टाढा, मैले आवाजहरूको गनगन सुन्न सक्थें ।’ उनी आफ्नो खाडलमा रहेको सँगी सिपाहीतिर फर्किए र भन, “के तपाईंले बोचेस जर्मनहरूको त्यो ¥याकेटमा लात हानेको सुन्नुभयो ?’ ‘हो’ जवाफ आयो ।

जर्मनहरू क्यारोल गाउँदै थिए, किनभने यो क्रिसमसको पूर्वसन्ध्या थियो । केही बेलायती सिपाहीहरू अँध्यारोमा गीत गाउन थाले । अचानक बेन्र्सफादरले सम्झिए, ‘हामीले अर्को तर्फबाट एउटा अलमलिएको कराएको सुन्यौं । हामी सबै सुन्न रोक्यौं । फेरि चिच्याएको सुनियो । आवाज शत्रु सिपाहीको थियो, कडा जर्मन उच्चारणमा अंग्रेजीमा बोल्दै थियो, ‘यहाँ आउनुहोस् ।’
एक अंग्रेजी सार्जेन्टले जवाफ दिए, ‘तिमी आधा बाटोमा आइपुग्यौ । आधा बाटोमा आउँछु ।’ त्यसपछि के भयो यसले संसारलाई चकित पार्नेछ र आउने वर्षहरूको लागि इतिहास रच्नेछ । शत्रुका सिपाहीहरूले आतंकमा आफ्नो खाडलबाट बाहिर निस्कन थाले, र सेनाहरू काँडे तारले भरिएको ‘नो म्यान्स ल्यान्ड’ मा भेट्न थाले । सामान्यतया, बेलायती र जर्मनहरूले नो म्यान्स ल्यान्डमा चर्को बन्दुकको गोली चलाएर कुराकानी गर्थे, कहिलेकाहीँ नम्रताका साथ मृतकहरूलाई संकलन गर्न अनुमति दिइन्थ्यो ।

तर अब, हात मिलाउने र दयालु शब्दहरू थिए । सिपाहीहरूले गीत, सूर्ती र रक्सीको व्यापार गर्थे, चिसो रातमा एक सहज छुट्टी पार्टीमा संलग्न थिए । बेन्र्सफादरले आफ्नो आँखालाई विश्वास गर्न सकेनन् । ‘यहाँ तिनीहरू जर्मन सेनाका वास्तविक, व्यावहारिक सिपाहीहरू थिए । दुवै पक्षमा घृणाको परमाणु थिएन ।’

र यो त्यो एउटा रणभूमिमा मात्र सीमित थिएन । क्रिसमसको पूर्वसन्ध्यामा, फ्रान्सेली, जर्मन, बेल्जियम र ब्रिटिश सेनाहरूको सानो पकेटले पश्चिमी मोर्चामा तत्काल युद्धविराममा प्रवेश गर्यो, केही पूर्वी मोर्चामा रिपोर्टहरू सहित । यी अनौपचारिक युद्धविरामहरू केही दिनसम्म प्रभावकारी रह्यो ।

सहभागीहरूका लागि, यो पक्कै पनि उनीहरूले सहन गरिरहेको नरकबाट स्वागत विश्राम थियो । जब युद्ध छ महिना अघि सुरु भएको थियो, धेरै सिपाहीहरूले सोचेका थिए कि यो चाँडै समाप्त हुनेछ र छुट्टीको लागि समयमा आफ्नो परिवारसँग हुनेछन् । यो युद्ध अझै चार वर्षसम्म मात्र नभई अहिलेसम्म लडेको सबैभन्दा रक्तपातपूर्ण द्वन्द्व पनि साबित हुने भएको थियो ।

औद्योगिक क्रान्तिले हत्याका नयाँ र विनाशकारी उपकरणहरू ठूलो मात्रामा उत्पादन गर्न सम्भव बनाएको थियो – तीमध्ये हवाईजहाज र बन्दुकहरूको फ्लीट जसले प्रति मिनेट सयौं राउन्ड फायर गर्न सक्छ । र दुवै पक्षबाट नराम्रो खबरले सिपाहीहरूको मनोबल घटाएको थियो । अगस्ट १९१४ मा ट्यानेनबर्गमा रुसको विनाशकारी हार र एक हप्ता पछि युद्धमा जर्मनको पराजय भयो ।
सन् १९१४ सम्म जाडो आइपुग्दा र चिसो सुरु हुँदा, पश्चिमी मोर्चाले सयौं माइल ढाकेको थियो । अनगिन्ती सिपाहीहरू अगाडिको खाडलहरूमा दुःखी रूपमा बाँचिरहेका थिए, जबकि हजारौंको मृत्यु भइसकेको थियो ।

क्रिसमस ट्रुसका यी विवरणहरू धेरै डायरीहरू र त्यस समयका पत्रहरूमा देखा पर्दछ । एक ब्रिटिश सैनिक, जे.जे. रिडिङ नामका एक राइफलम्यानले आफ्नी श्रीमतीलाई घरमा एउटा पत्र लेखे, जसमा उनले सन् १९१४ मा आफ्नो छुट्टीको अनुभव वर्णन गरे, ‘मेरो कम्पनी क्रिसमसको पूर्वसन्ध्यामा फायरिङ लाइनमा थियो र मेरो पालो थियो । क्रिसमसको बिहान सबेरै जर्मनहरूले राम्रो अंग्रेजीमा गीत गाउन र कराउन थाले । तिनीहरूले कराए, के तपाईं राइफल ब्रिगेड हो ? के तपाईंसँग स्पेयर बोतल छ; यदि छ भने, हामी आधा बाटोमा आउनेछौं । र तिमी आधा बाटो आउनेछौ ।’ एजेन्सीको सहयोगमा