आफ्नो देशमा निषेधित ग्राफिटी आर्टलाई नेपालमा अघि बढाउँदै अमेरिकी दूतावास

केही दिनअघि नेपालस्थित अमेरिकी दूतावाससँगको सहकार्यमा आर्टुडियोले सामाजिक समावेशीकरण र समानताको विषयलाई केन्द्रमा राखेर स्ट्रीट आर्ट प्रोजेक्ट २०२२ आयोजना गर्‍याे । यो कार्यक्रममा सहभागी थिए, अमेरिकी नागरिक म्यान वन ।

ग्राफिटी आर्ट (भित्ते लेखन) बाट परिचित वन नेपालमा पनि यसको प्रचार र विस्तारका लागि आएका थिए । उनलाई दूतावासले प्रशिक्षण तथा कार्यशालामा सहभागी हुनका लागि नेपाल बोलाएको थियो । विभिन्न समुदायको आवाजलाई उजागर गर्न यस्तो आर्ट र कार्यशालाले सहयोग गर्ने दूतावासको भनाइ छ ।

अल्पसंख्यक समुदायको अवस्थालाई चित्रण गरिने भनिएको यो आर्ट अमेरिकाकै केही सहरमा भने निषेधित छ । न्युयोर्क सिटीले त यस्तो आर्टलाई निषेध गर्दै किन अपराध हो भनेर निर्देशिका नै जारी गरेको छ । सार्वजनिक र निजी सम्पत्तिमा गरिने यस्तो आर्टलाई अमेरिकाले निषेध लगाउनुका कारण थुप्रै छन् ।

पहिलो हो, घृणा फैलाउने ग्राफिटी आर्ट । केही ग्राफिटी आर्टले जाति, रंग, लिंग, यौन लगायत विषयमा घृणा फैलाएको भन्दै निषेध गरिएको छ । अर्कोतर्फ केही आपराधिक समूहले आर्थिक लाभ, आफ्नो क्षेत्रको जानकारीलगायत विषयका लागि पनि ग्राफिटी सहारा लिने गरिएको जनाइएको छ । यस्तै, गलत सन्देश, हिंसा भड्काउने खालका र आतंकवादी गतिविधिलाई मलजल हुनसक्ने खालका ग्राफिटी आर्ट पनि निषेध गरिएको छ ।

नेपालमा आएका अमेरिकी नागरिक वनले पनि ग्राफिटीमाथिको निषेधको बारेमा बोल्दै आएका छन् । उनले ग्राफिटीलाई अवैध वा गैरकानुनी मान्न नहुने तर्क गर्दै आएका छन् । ‘अमेरिकामा अझै पनि भित्तिचित्र कलाको वरिपरि नकारात्मक दृष्टिकोण छ, विशेष गरी यो लामो समयदेखि ‘विरोध कला’ भएको छ । कलाकारहरूले प्रायः अधिकारीहरूबाट उत्पीडन र समाजका सदस्यहरूबाट प्रतिक्रियाको सामना गर्छन्,’ नेपाली सञ्चारमाध्यमसँगको संवादमा उनले भनेका छन् ।

अमेरिकाको न्युयोर्क सिटीले ग्राफिटी आर्ट (भित्ते लेखन)का लागि जारी गरेको निर्देशिका ।

ग्राफिटी कति सही ?

अमेरिकामै निषेध गरिएको ग्राफिटीलाई दूतावासले किन नेपालमा अघि बढाउँदै छ त ? बहुल जातजाति, भाषाभाषी, संस्कृति र विविधतता भएको नेपालमा यस्तो कलाबाट कुनै हानि नोक्सानी हुने सम्भावना छ कि छैन ?

सामान्यतया, कलाबाट डराउनै पर्ने अवस्था नरहेको विश्लेषकहरुको भनाइ छ । सचेतना फैलाउने खालका ग्राफिटी आर्ट सही मान्न सकिए पनि घृणा फैलाउने र आपत्तिजनक भित्तीलेखन हुन्छ कि भन्नेतर्फ भने सचेत हुनुपर्ने उनीहरुको तर्क छ । अर्कोतर्फ पश्चिमा कला संस्कृति फैलाउने खालका ग्राफिटी आर्टलाई भन्दा नेपालको नै सांस्कृति सम्पदा झल्किने कला लेखनलाई प्रोत्साहन गर्नुपर्ने विश्लेषकहरुले बताएका छन् ।

आर्टुडियोले क्रस–सांस्कृतिक आदानप्रदान, अनुसन्धान, कार्यशालाहरू, सार्वजनिक प्रवचनहरू र प्रकाशनहरू संयोजन गर्दै नेपालमा अल्पसंख्यक र सामाजिक रूपमा बहिष्कृत समुदायहरूको आवाजलाई मनाउन र प्रेरित गर्न सडक कला प्रकारहरू प्रयोग गर्न चाहन्छ।

परियोजनाको मुख्य उद्देश्य सामाजिक परिवर्तनलाई प्रेरित गर्न र समावेशीकरण र समानताका प्रमुख मुद्दाहरूमा आलोचनात्मक सार्वजनिक संवाद स्थापना गर्न भित्तिचित्र कलाको रचनात्मक क्षमता प्रदर्शन गर्नु हो। यस परियोजनाले कलाको परिवर्तनकारी शक्तिमा नेपाली कलाकारहरू बीचको सहकार्य र आत्मनिरीक्षणलाई प्रवर्द्धन गर्ने र न्यून प्रतिनिधित्व नभएका कलाकारहरूलाई नयाँ नीतिनिर्माताहरूसम्म पुग्नको लागि मञ्च सिर्जना गर्ने लक्ष्य राखेको छ, आयोजकका अनुसार।

अन्य चीजहरूका साथसाथै, परियोजनाले कलाको परिवर्तनकारी शक्तिमा नेपाली कलाकारहरू बीचको सहकार्य र आत्मनिरीक्षणलाई प्रवर्द्धन गर्ने र न्यून प्रतिनिधित्व नभएका कलाकारहरूलाई नयाँ नीति निर्माताहरूसम्म पुग्नको लागि प्लेटफर्म सिर्जना गर्न खोजेको छ।

पहिलो चरणमा, आर्टुडियोले नेपाली कलाकारहरूलाई संयुक्त राज्य अमेरिकाका प्रतिष्ठित भित्ति कलाकारहरूसँग सहकार्यका लागि अवधारणाहरू पेश गर्न खुला आह्वान गरेको थियो। नोभेम्बर २८ मा भएको लाइभ आर्ट शोकेसमा, ललितपुर नगरपालिका कार्यालय बगैंचामा सामाजिक समावेशीकरण र समानता सम्बन्धी महत्वपूर्ण छलफललाई प्रेरित गर्नका लागि छनोटमा परेका १० जना कलाकारहरूलाई आफ्नो कला अवधारणा चित्रण गर्न आमन्त्रित गरिएको थियो र पछि आफ्नो कलाकृति प्रदर्शन गरिएको थियो।

दोस्रो चरणमा छनोटमा परेका चार कलाकार खेमबहादुर पाल्पाली (सिन्धुली), मनिषा शाह (सर्लाही), सुदीप बल्ल (भक्तपुर), र किरण महर्जन (ललितपुर) ले २३ लोक मिथिला कलाकारहरूसँग सहकार्यात्मक पपअप भित्तिचित्रहरू सहित विभिन्न क्युरेटरी हस्तक्षेपहरूमा संलग्न थिए। जनकपुर संगै अमेरिकाका प्रख्यात भित्तिचित्र/सडक कलाकार म्यान वन । अन्तमा, एकता (एकता) भित्तिचित्र निर्माणमा म्यान वानसँगै चार नेपाली कलाकारले सहकार्य गरेका थिए ।